2024 yılı itibarıyla Türkiye’nin sanayi sektöründeki kapasite raporu sayısında önemli bir azalma yaşandı. Sanayi kapasite raporu düzenlenen tesis sayısı, 2023 yılına göre yüzde 3,3 oranında azalarak 94 bin 150’ye geriledi. Bu, 2017’den bu yana devam eden 7 yıllık artış trendinin sona erdiği bir yılı işaret ediyor. Kapasite raporu düzenleme, sanayicilerin kredi kullanımı, yeni yatırımlar, yurtdışı fuar katılımı, DİR belgesi ve çeşitli teşviklerden faydalanmalarını sağlayan önemli bir süreç olduğu için, bu düşüş, ekonomik aktivitenin zayıfladığına dair bir gösterge olarak değerlendiriliyor.
Küçük imalatçılarda büyük düşüş
Kapasite raporu düzenleyen tesislerdeki azalma, özellikle küçük ölçekli işletmeleri etkiledi. Çalışan sayısı 1-9 kişi arasında olan tesislerde kapasite raporu sayısı, bir önceki yıla göre yüzde 5,9 azalarak 43 bin 276’dan 40 bin 738’e düştü. Bu grup, sanayi sektörü içerisindeki en büyük kaybı yaşadı. Küçük işletmelerin toplam imalat tesislerine oranı da yüzde 44,5’ten yüzde 43,2’ye gerileyerek, bu kesimdeki zorlukların arttığını gösteriyor.
Ayrıca, bu küçük imalat tesislerindeki istihdam da azaldı. Kapasite raporu düzenleyen küçük tesislerdeki istihdam, yüzde 6 oranında gerileyerek 204 bin 671 kişiye düştü. Küçük işletmelerin karşılaştığı finansman sorunları, talep daralması ve diğer ekonomik baskılar, bu sektördeki durgunluğu belirginleştirdi.
Orta ve büyük ölçekli tesislerde durum
Çalışan sayısı 10-49 kişi arasında olan orta ölçekli tesislerde de kapasite raporu düzenleme sayısında azalma yaşandı. Bu grupta kapasite raporu sayısı, yüzde 1,8 düşüşle 37 bin 403’e geriledi. Ancak istihdamda küçük bir azalma söz konusu oldu ve çalışan sayısı yüzde 1,3 azalarak 867 bin 790’a düştü.
Öte yandan, 100-249 çalışanı olan tesisler, kapasite raporu sayısında artış gösteren tek grup oldu. Bu gruptaki tesislerde kapasite raporu sayısı, yüzde 1,2 artarak 5 bin 805’e çıktı. Bu grupta istihdam da yüzde 1,3 artarak 894 bin 877’ye yükseldi.
Çalışan sayısı 250 ve üzeri olan büyük ölçekli tesislerde ise kapasite raporu sayısı yüzde 0,8 oranında azaldı. Bu grupta toplamda 2 bin 527 tesis bulunuyor ve istihdam edilen kişi sayısı ise 1 milyon 499 bin 263 olarak kaydedildi. Bu durum, büyük tesislerin daha sağlam finansal yapılarının, küçük ve orta ölçekli tesislere kıyasla daha az etkilenmelerine yol açtığını gösteriyor.
Sektör bazında değişimler
Sanayi sektöründe en fazla kapasite raporu kaybı, tekstil ürünleri imalatında yaşandı. Bu sektörde kapasite raporu çıkaran tesis sayısı, yüzde 2 azalarak 9 bin 120’den 8 bin 938’e düştü. Tekstilin ardından deri ve ilgili ürünlerin imalatında da benzer bir azalma görüldü; bu sektörde kapasite raporu çıkaran tesis sayısı yüzde 1,3 düşüşle 2 bin 115’ten 2 bin 87’ye indi. Yüksek teknoloji ürünleri üreten tesislerde ise daha küçük bir azalma yaşandı.
Yabancı sermayeli tesislerde düşüş
Yabancı sermayeli üretim tesislerinde de dikkat çeken bir azalma oldu. 2019 yılında yabancı sermayeli üretim tesislerinin kapasite raporu sayısı 1536’ya kadar yükselmişken, 2024’te bu sayı 1222’ye düştü. Bu, son 6 yılda yüzde 20’lik bir azalma anlamına geliyor. Yabancı sermayeli üretim tesislerinin toplam üretim tesisleri içindeki payı da yıllar içinde gerileyerek, 2017’de yüzde 2,2 olan oran, 2024’te yüzde 1,3’e gerilemiş durumda.
Yabancı sermayeli tesislerin çoğunluğu İstanbul, İzmir, Kocaeli, Bursa ve Tekirdağ illerinde bulunuyor. Kapasite raporu düzenlenen yabancı sermayeli tesislerin en büyük grubu, fabrikasyon metal ürünleri imalatında faaliyet gösteriyor. Bunu, kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı, makine ve ekipman üretimi gibi sektörler izliyor.
İstihdam Verileri: Mühendis sayısı artıyor
2024 yılsonu itibariyle kapasite raporu çıkaran sanayi tesislerinde mühendis istihdamı bir önceki yıla göre yüzde 3,8 oranında artarak 215 bin 696’ya yükseldi. Ancak işçi sayısında ise sınırlı bir düşüş görüldü; işçi sayısı yüzde 0,5 oranında azalarak 2 milyon 867 bin 874’ten 2 milyon 852 bin 571’e geriledi. İstanbul, sanayi tesislerinde en fazla mühendisin istihdam edildiği il olarak öne çıkarken, en az mühendisin istihdam edildiği iller ise Ardahan, Bayburt ve Iğdır oldu.
Teknolojik düzeyde dağılım
2024’te kapasite raporu düzenlenen tesislerin teknolojik düzeyine göre de farklılıklar ortaya çıktı. En yüksek sayıdaki kapasite raporu, düşük teknoloji ürünleri için düzenlendi; 49 bin 1 adet kapasite raporu düşük teknoloji ürünlerine yönelikti. Orta-düşük teknoloji ürünleri için 35 bin 070 kapasite raporu, orta-yüksek teknoloji için 31 bin 527 kapasite raporu düzenlendi. Yüksek teknoloji ürünlerine yönelik ise 2 bin 938 kapasite raporu oluşturuldu.
Bu veriler, sanayinin teknolojiye yatırım yapma konusunda daha temkinli davrandığını ve düşük teknolojiye dayalı üretimin hala dominant olduğunu gösteriyor.
